Θεραπευτική προσέγγιση

Έχει ειπωθεί ότι υπάρχουν τόσες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις όσοι και ψυχοθεραπευτές, τάσσομαι υπέρ αυτού. Πέραν της θεραπευτικής προσέγγισης, η σχέση θεραπευτή- θεραπευόμενου έχει την σημαντικότερη επιρροή στο αποτέλεσμα. Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, κάθε θεραπευτής είναι διαφορετικός και κάθε ανθρώπινη σχέση επίσης.

Όλοι οι ψυχοθεραπευτές εκπαιδεύονται σε ένα ή και περισσότερα μοντέλα θεραπείας ώστε να προσεγγίζουν και να βοηθούν αποτελεσματικά τους ανθρώπους που ζητούν την υποστήριξή του.

Η διαμόρφωση της δικής μου θεραπευτικής προσέγγισης, αναπτύχθηκε μέσα από τις εκπαιδεύσεις, τις ειδικεύσεις, τη μελέτη και την εμπειρία. Τα θεμέλια της θεραπευτικής μου επάρκειας κατέχει η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (cognitive behavioural therapy) στην οποία και πιστοποιήθηκα από την Ελληνική Εταιρία Γνωστικής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας (ΕΕΓΣΨ). Παράλληλα, η θεραπεία σχημάτων (schema therapy), η ενσυνειδητότητα (mindfulness) οι θεωρίες της προσωπικότητας (temperament), οι θεωρίες κινήτρων (motivation theories), το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο (biopsychosocial approach) και το διαθεωρητικό μοντέλο (transtheoritical model) αποτελούν βασικούς πυλώνες της διαμόρφωσης της ταυτότητάς μου ως θεραπέυτρια.

Η κατανόηση της αναπτυξιακής πορείας του κάθε ανθρώπου, οι εμπειρίες στην ανήλικη ζωή του, η οικογένεια, καθώς και τα ιδιαίτερα στοιχεία της προσωπικότητας του συνθέτουν την κλινική εικόνα που ένας ψυχοθεραπευτής οφείλει να μελετήσει και να αναζητήσει τους λόγους ύπαρξης της όποιας δυσλειτουργικότητας στο εδώ και τώρα.

Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία

Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία αποτελεί θεραπεία εκλογής για πολλές ψυχικές διαταραχές. Είναι μία προσέγγιση, που την εισήγαγε ο ψυχίατρος Aaron Beck στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και σήμερα αποτελεί την πλέον σύγχρονη, επιστημονικά τεκμηριωμένη και αποτελεσματική μορφή ψυχοθεραπείας.

Αρχικά σχεδιάστηκε για να θεραπεύσει την κατάθλιψη, σήμερα όμως εφαρμόζεται θεραπευτικά για την αντιμετώπιση διαφόρων ψυχικών καταστάσεων, όπως οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και πολλές άλλες ψυχικές δυσκολίες. Χρησιμοποιείται επίσης για τη βελτίωση δυσλειτουργικών στοιχείων της προσωπικότητας όπως η συστολή, η εσωστρέφεια, η έλλειψη αυτοπεποίθησης κλπ.

Η ΓΣΘ επικεντρώνεται στο παρόν, στα τωρινά προβλήματα του θεραπευόμενου, χωρίς όμως να κλείνει την πόρτα στο παρελθόν. Αν τα παρόντα προβλήματα σχετίζονται με συναισθηματικές δυσκολίες του παρελθόντος, τότε γίνεται αναφορά στο παρελθόν για να βρεθούν οι συσχετίσεις και να ερμηνευθεί η τωρινή μη λειτουργική συμπεριφορά. Είναι μια θεραπεία με δομή και είναι σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους. Έχει βραχεία διάρκεια και επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς.

Ο ρόλος του θεραπευτής είναι ενεργητικός σε όλη τη θεραπευτική διαδικασία. Η θεραπευτική συμμαχία και συνεργασία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι σημαντική. Οι στόχοι είναι ρεαλιστικοί και τίθενται συνεργατικά, στην συνέχεια δομείται το πλάνο και οι τεχνικές που θα χρησιμοποιηθούν για την προσέγγιση του επιθυμητού αποτελέσματος. Κατά την υλοποίηση του σχεδίου δράσης, ο θεραπευόμενος πραγματοποιεί
με την καθοδήγηση του θεραπευτή τεχνικές και εκτός συνεδρίας. Η “εργασία για το σπίτι” αποτελεί σήμα κατατεθέν στην Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία. Επίσης , ακόμη και η ιδία η πορεία της θεραπευτικής διαδικασίας γίνεται αντικείμενο αξιολόγησης από τον
θεραπευτή και το θεραπευόμενο.

Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία βασίζεται σε κάποιες βασικές αρχές, μερικές από αυτές είναι ότι:
• Οι ψυχολογικές δυσλειτουργίες οφείλονται εν μέρει σε τρόπους σκέψης που δε βοηθούν το άτομο.
• Τα ψυχολογικά προβλήματα βασίζονται εν μέρει σε μοτίβα συμπεριφοράς που τo άτομο έχει μάθει να χρησιμοποιεί, αλλά δεν το εξυπηρετούν.
• Οι θεραπευόμενοι μπορούν να βοηθηθούν με το να μάθουν πιο βοηθητικούς και αποτελεσματικούς τρόπους ώστε να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα που τους προκαλούν δυσλειτουργία.

Θεραπεία Σχημάτων

Η θεραπεία σχημάτων αναπτύχθηκε από τον Jeffrey Young στις αρχές του 1990. Είναι ένα συνθετικό μοντέλο θεραπείας γνωσιακής-συμπεριφορικής προέλευσης που δημιουργήθηκε κυρίως για ασθενείς με χρόνιες ψυχικές διαταραχές και με βασικό γνώρισμα την ύπαρξη χαρακτηρολογικών προβλημάτων. Η θεραπεία σχημάτων αναμειγνύει στοιχεία από τη γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, τη θεωρία του δεσμού, την Gestalt, τις αντικειμενότροπες σχέσεις και την ψυχανάλυση.

Εκτός από τη θεραπεία των διαταραχών προσωπικότητας, η θεραπεία σχημάτων εφαρμόζεται και σε άλλες διαταραχές, μόλις τα οξέα συμπτώματα έχουν υποχωρήσει. Έχει αποδειχθεί αποτελεσματική και στη θεραπεία της χρόνιας κατάθλιψης, του άγχους, των διαταραχών πρόσληψης τροφής, ζεύγους, σε εγκληματίες παραβάτες του νόμου και με την πρόληψη υποτροπής στους χρήστες απαγορευμένων ουσιών και σε συμπεριφορικές εξαρτήσεις.

Ενσυνειδητότητα

Η ενσυνειδητότητα αναφέρεται στην ικανότητα να είναι κανείς προσεκτικός απέναντι στις δικές του εμπειρίες την παρούσα στιγμή με περιέργεια, διαφάνεια και αποδοχή. Η ενσυνειδητότητα μπορεί να αναπτυχθεί από τη συμμετοχή σε ασκήσεις σώματος, μυαλού που ενισχύουν την γνωστική απόδοση, τον έλεγχο και την ευεξία.

Στις μέρες μας η ενσυνειδητότητα (mindfulness) αποτελεί μία κύρια τεχνική για τη βελτίωση της σωματικής και της ψυχικής μας υγείας καθώς οδηγεί σε θετικές αλλαγές στην υγεία, στη συμπεριφορά και στη στάση ζωής. Η ενσυνειδητότητα κάνει δυνατή την απόλαυση των όμορφων πραγμάτων στη ζωή, βοηθά το άτομο να παραμένει σε δέσμευση με δραστηριότητες και με τη βοήθειά της καλλιεργεί τις ικανότητες για την αντιμετώπιση των δυσκολιών στη ζωή. Όταν το άτομο επικεντρώνεται στο “εδώ” και στο “τώρα”, δεν δίνει τόση σημασία στις ανησυχίες για το μέλλον ή στα λάθη του παρελθόντος, ασχολείται λιγότερο με τις ανησυχίες για την επιτυχία και την αυτοεκτίμηση και γίνεται καλύτερο στη δημιουργία βαθιάς σύνδεσης με τους άλλους.

Τα τελευταία χρόνια οι ψυχοθεραπευτές χρησιμοποιούν τεχνικές ενσυνειδητότητας για τη θεραπεία πολλών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη, οι κρίσεις πανικού, οι διατροφικές διαταραχές, οι συγκρούσεις στα ζευγάρια, οι αγχώδεις διαταραχές και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κα.

Θεωρίες Προσωπικότητας

Ενώ φαίνεται να χρησιμοποιούνται διαφορετικές λέξεις ανάμεσα στους ψυχολόγους για να περιγράψουν τον όρο προσωπικότητα , η κεντρική ιδέα παραμένει η ίδια: “personality is a system of parts that is organized, develops, and is expressed in a person’s actions.”

Με τον όρο προσωπικότητα αναφερόμαστε στο σύνολο των ψυχολογικών χαρακτηριστικών ενός ανθρώπου, τα οποία καθορίζουν τον τρόπο ζωής του, τις σχέσεις του με τους άλλους και την γενικότερη προσαρμογή στο περιβάλλον. Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, οι αντιλήψεις, οι σκέψεις, και τα συναισθήματά μας είναι όλο το εύρος της προσωπικότητάς μας. Ο καθένας μας έχει μοναδικά στοιχεία τα οποία τον χαρακτηρίζουν, αυτά σχηματίζουν και την μοναδικότητα του καθενός μας.

Η προσωπικότητα ενός ατόμου συγκροτείται από τα διαρκή πρότυπα αντίληψης που σχετίζονται τόσο με τον εαυτό του, όσο και με το περιβάλλον του. Η προσωπικότητα συνδιαμορφώνεται από την κληρονομικότητα και τις πρώτες εμπειρίες της ζωής και εμπεριέχει ευδιάκριτα χαρακτηριστικά, τύπους συμπεριφοράς, συνήθειες, πεποιθήσεις, σκέψεις και συναισθήματα. Αυτά τα στοιχεία καθορίζουν την σκέψη και την συμπεριφορά του ατόμου και τον διαφοροποιούν από τους άλλους.

Θεωρίες Κινήτρων

Κίνητρο νοείται οτιδήποτε μπορεί να δημιουργήσει θετική διάθεση στο άτομο ώστε να προβεί σε μια συγκεκριμένη δράση. Είναι αυτό που κινεί και ωθεί το άτομο να ενεργήσει. Κίνητρα είναι οι εσωτερικοί ή εξωτερικοί παράγοντες που αυξάνουν την δραστηριοποίηση του ατόμου και το υποκινούν προς την επίτευξη ενός σκοπού. Είναι μια ψυχολογική διαδικασία η οποία διεγείρει, κατευθύνει και διατηρεί τη συμπεριφορά του ατόμου προς ένα στόχο.

Με την ανάπτυξη κινήτρων κάθε άτομο που στοχεύει στην ικανοποίηση των αναγκών του παρακινείται ώστε να γίνει αποτελεσματικότερο, γεγονός που έχει ως συνέπεια τα κίνητρα να συμβάλουν τόσο στην προσωπική του ανάπτυξη. Κάθε φορά που ικανοποιείται κάποια ανάγκη του ατόμου δημιουργείται η επιθυμία να ικανοποιηθούν νέες ανάγκες του, ανώτερου επιπέδου, με αυστηρή ιεραρχική κλιμάκωση.

Μπορούμε να μιλάμε για εξωτερικά κίνητρα και για εσωτερικά κίνητρα. Τα εξωτερικά κίνητρα ενεργοποιούν το άτομο λόγω εξωτερικών παραγόντων όπως το κύρος, οι οικονομικές απολαβές, η κοινωνική θέση. Τα εσωτερικά κίνητρα βασίζονται στην επιθυμία του ατόμου να προσφέρει και να βελτιωθεί. Τα εσωτερικά κίνητρα παρωθούν το άτομο προς μία δράση η οποία γίνεται αυτοσκοπός

Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο

Πρόκειται για μια έννοια που αναπτύχθηκε από τον Dr. George Engel στα τέλη του 20ού αιώνα ως αντίδραση απέναντι στο κυρίαρχο βιοϊατρικό μοντέλο της εποχής, το οποίο επικεντρωνόταν αποκλειστικά στους βιολογικούς παράγοντες.

Σε αυτό το μοντέλο:
• Οι βιολογικές πτυχές αναφέρονται στις φυσιολογικές διεργασίες του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της γενετικής προδιάθεσης
• Οι ψυχολογικές πτυχές αφορούν παράγοντες όπως η διάθεση, η προσωπικότητα, η συμπεριφορά και οι αντιδράσεις στο στρες,
αναγνωρίζοντας ότι η ψυχική μας κατάσταση μπορεί να επηρεάσει και να επηρεαστεί από τη σωματική υγεία.
• Οι κοινωνικές πτυχές εξετάζουν τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις στην υγεία, όπως η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η
κουλτούρα, η οικογένεια, η κοινωνική υποστήριξη και η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.

Αυτή η ολοκληρωμένη προοπτική βοηθά τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης να κατανοήσουν πώς αυτές οι αλληλεπιδρώσες διαστάσεις συμβάλλουν στην υγεία ή την ασθένεια, παρέχοντας μια πιο ολιστική κατανόηση της κατάστασης ενός ασθενούς, η οποία μπορεί να τροφοδοτήσει πιο αποτελεσματικές και εξατομικευμένες στρατηγικές θεραπείας

Διαθεωρητικό μοντέλο

Η αλλαγή δεν συμβαίνει από την μια στιγμή στην άλλη, χρειάζεται χρόνος, προσπάθεια και ενέργεια. Η διαδικασία της αλλαγής αρχίζει με ένα άτομο που δεν αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει ανάγκη για αλλαγή. Όταν δεν μπορεί πλέον να αγνοήσει το πρόβλημα, αρχίζει και σκέφτεται τι μπορεί να κάνει γι’ αυτό. Αν το πρόβλημα μεγαλώνει και παραμένει τότε ψάχνει ένα σχέδιο δράσης και μόλις το άτομο εξοπλιστεί με σωματικά, ψυχικά και κοινωνικά αποθέματα, αρχίζει την μάχη του ενάντια του προβλήματος. Αν τα καταφέρει προσπαθεί να διατηρήσει τα νέα δεδομένα στη ζωή του. Κάποιες φορές, ωστόσο οι άνθρωποι παλινδρομούν στην οικεία, παλιά συμπεριφορά. Μαθαίνουν όμως πολλά από κάθε προσπάθεια τους για αλλαγή και έτσι γίνεται πιο εφικτό να επιτύχουν άλλη μία φορά.

Το διαθεωρητικό μοντέλο, βασίζεται στην έρευνα των Prochaska και DiClemente (1984), οι οποίοι ανακάλυψαν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά σε όλα τα είδη και τις περιστάσεις της επιτυχημένης αλλαγής. Διαπίστωσαν ότι η αλλαγή συντελείται με το πέρασμα του χρόνου, σε πέντε ξεχωριστά στάδια αλλαγής:

Προπερίσκεψη: το άτομο δεν αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του προβλήματος

Περίσκεψη: το άτομο αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του προβλήματος και αναρωτιέται αν πρέπει να δράσει

Προετοιμασία: το άτομο κάνει συγκεκριμένα σχέδια για να δράσει σύντομα

Δράση: το άτομο κάνει κάτι για να αλλάξει

Συντήρηση: το άτομο εργάζεται για την συντήρηση της αλλαγής